• door Gerda van de Haar •

Over Oek de Jong, Man zonder rijbewijs   |

Man zonder rijbewijs heet het boek waarmee Oek de Jong markeert wat het voor iemand (m) betekent om een rijbewijs te behalen op een leeftijd dat de meeste mensen al zo’n papiertje hebben. Behalve in de kunstscene dan. De Jong schrijft een zogeheten ‘memoir’. Dat is een Engelse term die zijn Franse afkomst niet verloochent: je spreekt uit mimwaar, en het komt in de buurt van reguliere memoires. Als genre is het in opkomst. Je vertelt over je leven en doet dat zo mooi mogelijk. Fictionalisering is toegestaan. Zo schrijft Oek de Jong over zijn jeugd in de hij-vorm. Deze ‘hij’ scheurt als jongen over de weg in zijn moeders auto. Zij zit naast hem: ‘Ze schreeuwt dat hij moet stoppen, maar hij stopt niet.’
We publiceerden al de feestrede van Jaap Goedegebuure bij het verschijnen van deze memoir. Het halen van een rijbewijs is zoiets als je losmaken van de moeder en van de vader, stelt Goedegebuure met zoveel woorden vast.

Wie vervolgens De Jongs roman Zwarte schuur (2019) uit de boekenkast pakt, kan het opvallen dat hoofdpersoon Maris voortdurend achter het stuur zit. Het boek begint weliswaar in een Amsterdamse taxi, maar daarna onderneemt de kunstschilder Maris emotioneel geladen tochtjes naar zijn geboortestad in Zeeland en naar Colmar in de Elzas, waar het Isenheimer altaar met de overrealistische laatmiddeleeuwse Christusschildering van Grünewald te zien is. Op de terugreis lift een Amsterdamse heroïnehoer mee, die hem nog kent van het Zeeuwse eiland.
Eerder lieten we de theoloog Gerrit van Meijeren in een essay aan het woord over deze roman. Hij publiceerde in zijn proefschrift een interessante analyse van Zwarte schuur. Van Meijeren verstaat de kunst om over literatuur te schrijven zonder het verhaal op te laten gaan in filosofische beweringen. Hij neemt de existentiële kanten en de hele beleving mee, evenals de kunstzinnige en eventueel experimentele aanpak en weet er evengoed op gepaste afstand mee in gesprek te gaan. In zijn boek geeft hij vooral weer hoe de cultuurtheoloog F.O. van Gennep dit deed, maar de proeve op leesliter.nl laat zien dat we van Gerrit van Meijeren zelf ook iets kunnen verwachten op dit punt.

• Oek de Jong, Man zonder rijbewijs. Atlas Contact 2022, 224 blz., hardcover € 27,99, paperback € 22,99 • Gerrit van Meijeren, Slenteren in de stad van de mens. De cultuurtheologie van F.O. van Gennep. Skandalon 2022, 352 blz., € 35,-