• door Saskia van Meggelen •
Over Janke Reitsma, Alles wordt lichter |
In 2021 debuteerde Janke Reitsma met haar roman Niets ontgaat ons. Inmiddels is er een tweede: Alles wordt lichter. De romans verschillen qua thematiek en hoofdpersonen, maar liggen ook in elkaars verlengde. Waar de eerste als thema heeft: hoe kan iemand komen tot een onherstelbare daad, geeft deze roman er een vervolg op: hoe kan iemand verder na een onherstelbare daad? Als je schuld hebt aan een ramp, kun je dan nog leven met jezelf?
In het beginhoofdstuk van Alles wordt lichter spat de waarheid als een fontein uit de hoofdpersoon – ‘ik heb een kind’ – het is dan 2022 en Ylva maakt ’s nachts treinen schoon, smerig werk, alle viezigheid van mensen poetst ze weg. Het is het enige werk dat ze naar eigen zeggen waard is. Ze schept er behagen in. En je proeft al: dit is een boetedoening. Het is knap hoe de schrijfster in het eerste hoofdstuk alle lijnen al uitzet en toch niet te veel weggeeft. En zo kom je in een dubbele roadmovie terecht, een die zich in 2012 en een die zich in 2022 afspeelt. Beide verhaallijnen werken toe naar een momentum en die suspense werkt, je wilt blijven lezen.
De eerste roadmovie beschrijft de reis van Ylva het bergland in, een jaar na het overlijden van haar moeder. Is het een vlucht? ‘Weglopen kun je alleen als je ergens thuishoort. Ik heb wel een huis om naar terug te keren, maar dat is leeg en levenloos. Ik kan nergens van weg, alleen nog maar ergens naartoe, er is maar één richting mogelijk […] Ik ben gestopt met stilstaan, ik ben ergens aan begonnen, ik ben een reiziger geworden.’ Een reis met de bus en in de achterbak van een pick-uptruck. Ze komt ook ergens aan, zij het in the middle of nowhere, op een eenzame boerderij, bij een teruggetrokken man die er een andere filosofie op nahoudt: ‘In thuisblijven de vrijheid zien’. De twee vinden troost bij elkaar en krijgen een kind, al twijfelt Ylva lange tijd of ze het kind wel wil houden, zij en Jakob verschillen immers nogal in leeftijd en gecommuniceerd wordt er niet.
De andere roadmovie speelt zich af in 2022, maar verloopt wel heel wat trager, dezelfde tocht, nu te voet, als een gang naar Canossa. Onderweg zijn er ontmoetingen, vertragingen, omwegen; het avontuur is vooral een ‘inventuur’, een innerlijke reis. De weg naar haar kind is confronterend, toch werkt de tocht goed uit, alles wordt lichter, met dat ze haar kind nadert, komt ze tot innerlijke rijping, verzoent ze zich met wat niet terug te draaien is. Er zijn reisgenoten, een jonge vrouw en een jongen van een jaar of tien. Hij leeft in de verbeelding van Ylva en toch doet deze imaginaire zoon levensecht aan. Ze herkent zichzelf in anderen en wordt herkend.
Reisgenoten die metgezel zijn en je levensweg verhelderen of je over een dood punt heen helpen. En zo komt onherroepelijk, nee, onherroepelijk is te negatief voor wat de tocht in Ylva teweeg heeft gebracht, zo komt, zowel confronterend als bevrijdend, het moment dat Ylva haar zoon ontmoet en zichzelf vindt.
Als bijzondere stijlfiguur fungeren de titels van de hoofdstukken, ze worden steeds gevormd door een zin die in het hoofdstuk voorkomt en werken als een samenvatting, waardoor je de roman gemakkelijk kunt herlezen en het verhaal beklijft. Eén treffende titel: ‘Ze hebben mij niet weggelaten uit zijn levensboek.’
Geloof speelt in de roman van Reitsma geen expliciete rol, het wordt eerder opgeroepen dan benoemd. Bepaalde dingen laten zich zeker vanuit bijbelse symboliek duiden.
Collega-schoonmaakster en vriendin Lehla vertrouwt Ylva uiteindelijk haar hele verhaal toe. ‘Ik hou nog steeds van je,’ reageert die, ‘[…] en dan besef ik dat ik nooit heb geweten dat ze dat deed, dat ik al die tijd van niemand kon houden, omdat je je pas kunt verbinden als je verbonden bent met jezelf, dat je pas verbonden bent als je alles kunt zeggen, ook al schaam je je kapot, ook al vergeef je jezelf nooit.’ En de begeleidster van haar zoon: ‘Ze kijkt me aan en nog steeds zie ik niets van een oordeel, terwijl ze alles weet.’ (Een uitgebreide bespreking over de rol van Jakob als vader van het kind lijkt me goed voor een leeskring.)
Alles wordt lichter wanneer er mensen zijn die je niet oordelen, wanneer je ophoudt jezelf te veroordelen. Een kind hebben – zo begon de roman – is nog iets anders dan de verantwoordelijkheid ervoor op je nemen. De reis van de hoofdpersoon wordt voltooid in de (ontroerende) laatste zin.
• Janke Reitsma, Alles wordt lichter, Mozaïek 2024, 272 blz., € 23,99