• door Jetty Huisman •
Over Saskia Stehouwer, wonen op de rand van het wonder |
‘schetsen van een voetafdruk’ is de titel van het openingsgedicht van wonen op de rand van het wonder, de nieuwe bundel van Saskia Stehouwer. Bij mij roept die combinatie direct de associatie ‘op de rand van de afgrond’ wakker: want wat maakten we ons allemaal druk om onze ecologische voetafdruk (een begrip uit de jaren negentig alweer). Toch lukte het niemand echt om een minder grote hap uit de mondiale koek te nemen. Uit onwil of onvermogen? Of is onze hebzucht gewoon te sterk? Het openingsgedicht maakt die halfslachtige houding duidelijk: ‘we laten het raadsel intact / omdat het anders zou oplossen // het laat ons worstelen met dieren / die groter en sterker zijn dan wij / en toch voor ons blijven werken’. De stikstofcrisis, uitstervende diersoorten, vervuilde rivieren vol dode vissen. ‘We zoeken bescherming tegen wat we kennen.’
wonen op de rand van het wonder is de vierde bundel van Saskia Stehouwer. Voor haar debuutbundel wachtkamers kreeg zij de C. Buddingh’-prijs 2015. Ze is een van de drijvende krachten achter de Klimaatdichters, een collectief dat zich verzet tegen de gelatenheid, tegen het idee dat onze planeet niet meer te redden valt. Die drive kleurt de inhoud van haar poëzie, waarin de mens niet altijd de hoofdrol krijgt, maar nadrukkelijk deel uitmaakt van de natuur. Ook de productie en vormgeving passen hierbij: ‘Waterloos gedrukt met composteerbare bio-inkt op papier van landbouwafval’ staat in het colofon en een eerdere bundel, bindweefsel, was zelfs volledig afbreekbaar. Je kon hem begraven in de tuin en zo teruggeven aan de natuur. En ook hier ondersteunt de vorm de inhoud: de schreefloze drukletter lijkt bijna te fluisteren, te vervagen op het prachtige licht getinte papier.
Het ligt dus voor de hand dat de natuur een belangrijk thema vormt in de bundel, met een grote rol voor de wind. Die wordt als persoon voorgesteld: ‘de wind die onze fietstijd bepaalt / de zee die ons niet nodig heeft / hun onverschilligheid die voortploegt / en wie bang is om het hoofd slaat’. Besef vooral hoe weinig je in de hand hebt, voel je klein, lijkt het gedicht ‘vezel’ te willen zeggen: ‘en als de wind komt / waar zullen we dan zijn / zullen we elkaar aankijken / en weten wat te doen’.
Aan de bovenstaande citaten valt al te zien dat de dichter geen enkel leesteken gebruikt. Geen beginkapitalen, punten of komma’s. Dat heeft twee kanten: de interpunctie stuurt de duiding op geen enkele manier, de dichter loopt de lezer niet voor de voeten. Ze geeft alleen wat voorzichtige richtingwijzers, zoals met de titels die ze aan categorieën en gedichten meegeeft (de voetafdruk waarmee de bundel begint bijvoorbeeld). Het biedt alle ruimte om eigen associaties toe te voegen aan wat je aangereikt krijgt. Die vrijheid laat je soms wel gissen naar zin en bedoeling. Elliptische zinnen, wisselingen in werkwoordsvormen en half uitgewerkte beelden maken de tekst raadselachtig. Maar soms is zo’n half begrepen beeld gewoon mooi: ‘voor alle eeuwen dat de liefde leeft / tussen de vingers van generaties/ uitzwermend naar wie haar wil hebben’, al volgt er dan een regel die naar het cliché zweemt: ‘wie haar kan omarmen door haar los te laten’.
Stehouwer blinkt uit in veel ritmische passages waarin het werkwoord bijna onomatopee wordt. Zoals in het krachtige ‘de vogels voor hun ontbijt’: ‘het zijn de botsingen op beesten op muren / op mensen tegen wie ik geen verweer heb // het snerpen en vlijmen het klieven/ omarmingen van wat daaronder vormt de botten / de klop van warme grond’.
Misschien valt de mensheid over de rand, hebben we weinig oog voor het wonder van onze schitterende wereld. Toch zijn het vooral de sprankjes hoop die als rode draad door de bundel lopen. Die vind je in medemenselijkheid, in de veerkracht van de natuur, in het heel kleine, in geduld. En in de liefde. Het gedicht ‘tussen wormen en sterren’ zegt het treffend: ‘ze is niet beledigd / als je haar oppakt / ze waant zich niets’. Een verrassende bundel over nietige mensen aan de rand van het grote wonder.
• Saskia Stehouwer, wonen op de rand van het wonder. Marmer 2023, 60 blz., € 19,99