Over De wereld is niet stuk te krijgen van Maxim Osipov

Door Lorna Wijma

‘Ik maak deel uit van zinloze activiteit, en de eeuwigheid bestaat,’ denkt de ‘zigeunerin’ in het gelijknamige verhaal van de Russische schrijver Maxim Osipov (1963). ‘Natuurlijk, mijn vader had gelijk dat de eeuwigheid bestaat en dat alleen zin heeft wat eeuwigheidswaarde heeft, wat ons verbindt met die eeuwigheid. Het genezen van mensen, van wie dan ook, heeft eeuwigheidswaarde’. De vader van de ‘zigeunerin’ is chirurg, Osipov zelf is behalve schrijver ook cardioloog. In zijn verhalen gaan genezen en schrijven een hechte relatie aan. Want ook wat geschreven is, krijgt eeuwigheid en ‘wat niet geschreven is, dat bestaat niet’.

Osipov heeft voor zijn korte verhalen verschillende literaire prijzen toegekend gekregen. Hij staat bekend om de levensbeschouwelijke vraagstukken die achter zijn misleidend simpele vertelstijl schuilgaan. Osipov gebruikt deze stijl juist om een complex verhaal te vertellen. Zijn verhalen laten zien hoe moeilijk het is van de mensheid te houden en ook hoe belangrijk het is dit toch te doen als je je eigen menselijkheid wilt behouden.

De wereld is niet stuk te krijgen van Maxim Osipov is een verhalencollectie die reflecteert op de kunst van het schrijven en op het leven. Schrijven en leven worden continu met elkaar verweven in deze korte verhalen. De bundel speelt met verschillende genres, vertelstijlen en personages. Het zijn alledaagse verhalen; soms zijn ze met elkaar verbonden, dan weer staan ze compleet los van elkaar. De overgangen tussen de verhalen zijn abrupt. De personages worden niet altijd bij naam genoemd en dat werkt soms vervreemdend. Je moet als lezer blijven opletten – de simpele vertelstijl blijkt toch niet zo simpel. En hoewel de losse flarden informatie me zo nu en dan verwarden en uit de wereld van het verhaal haalden, creëerden ze ook een reëel gevoel: in het leven blijven sommige dingen ook onduidelijk. De verhalen reflecteren op hoe dingen bestaan krijgen, namelijk door verhalen die we elkaar en onszelf vertellen. Het toeval wordt verbeeld via de wisselende verhaalstijlen. De alledaagse vertellingen laten zien dat het leven ook een verhaal kan zijn. Door al deze kleine, schijnbaar nietszeggende, verhalen over gewone mensen wordt de wereld uiteindelijk gevormd. De enige vorm van zekerheid ligt in het leven in een klein Russisch dorp: ‘Iedereen weet hier alles over de ander. Net als God in de hemel.’

Schrijven en genezen mogen eeuwigheidswaarde hebben, de artsen en patiënten, schrijvers en lezers hebben dat bepaald niet. In ‘De mijnstad Eeuwigheid’ schrijft een stervende dramaturg iets ontroerends: ‘Ik heb gemerkt dat ik heel mijn leven, toen de dood nog ver weg was, er dan misschien niet de hele tijd, maar toch wel nu en dan aan dacht. Maar het is alsof ik de dood nu compleet vergeten was. Ik kijk niet om naar het verleden, maar ik kijk naar alles wat er nu om me heen is: wat zal ik dit allemaal verschrikkelijk missen… Vooral gedichten. Kan ik die meenemen?’ Bij het afscheid de poëtische schoonheid pas goed voelen – de verhalen in deze bundel zijn verdrietig en bieden niet veel hoop voor de mensheid. Toch stemt het lezen niet treurig. Het raakt, het wekt een intense nieuwsgierigheid: het verlangen naar verhalen en het verlangen om te leven is blijvend. De wereld is niet stuk te krijgen. 

Maxim Osipov. De wereld is niet stuk te krijgen. Uit het Russisch vertaald door Yolanda Bloemen en Seijo Epema, Uitgeverij Van Oorschot, Amsterdam 2021, 370 blz., € 25.