• door Hanneke Ouwerkerk •
Het mooist zijn de boeken die je zelf niet uitkiest, maar cadeau krijgt van een dierbare. Dat geeft mij althans een zekere druk om het boek hoe dan ook te lezen. Hoewel de naam van Thomas Heerma van Voss mij niet onbekend is, was zijn oeuvre dat wel. Afgelopen zomer is zijn roman Het archief uitgekomen. Ik kreeg het kort geleden cadeau. Een fraai vormgegeven boek met een opvallende illustratie.
Pierre wordt gevraagd voor de redactie van een klein literair tijdschrift, Arabesk. Een eervolle taak, die door zijn vader als oud-redacteur van literaire tijdschriften met waardering en vreugde wordt beschouwd. Het brengt een nieuwe dynamiek tot stand in de verhouding van vader en zoon. In een zeer kunstig literair spel ontstaat er een spiegelverhaal van een literair tijdschrift dat ter ziele dreigt te gaan.
De vader van Pierre, gepensioneerd, blijkt namelijk ernstig ziek te zijn en komt op zijn sterfbed te liggen. In beide verhaallijnen komt de vraag naar boven wat nu werkelijk van waarde is. Of er niet iets bestendigs ligt in al die teksten die ontsproten zijn aan literaire geesten. Pierre besteedt als redacteur al zijn vrije tijd aan het redactiewerk voor Arabesk. Hij is redacteur ongevraagde kopij en struint met passie door al het hem toegezonden werk. Met aandacht ploegt hij ieder schrijfsel door, in de hoop dat daartussen die ene unieke literaire stem verborgen ligt. Een heel aantal schrijvers heeft kunnen debuteren, omdat ze hun eerste publicaties in Arabesk mochten opvoeren. Ondertussen verwijlt Pierre geregeld bij zijn vader, die beschikt over een klassieke studeerkamer vol boeken, gearchiveerde artikelen, tijdschriften en gedetailleerd bijgehouden agenda’s. Het heeft een magische aantrekkingskracht op Pierre. Een kamer vol verhalen, geschiedenis en geheimen. Alles met zijn eigen waarde.
Het redactiewerk van Pierre brengt ze dichter bij elkaar, zo lijkt het. En het is vooral de vader die de zoon aanmoedigt om vol te houden. De uitgever ziet er geen brood meer in, abonnees haken af, redactieleden geven er de brui aan. Maar vader en zoon geven de hoop niet op dat er leven ligt in de literatuur. En dat het literaire tijdschrift daar een cruciale rol in speelt.
Onwillekeurig dacht ik gedurende het lezen van Het archief aan de liturgie, de omgang met de Schriften en aan de kerk. De nieuwe uitgever van Arabesk doet verwoede pogingen het tijdschrift rendabel te maken. Hippe foto’s van de redactie, social media accounts, andere vormen van publiciteit en allerlei inventieve oplossingen die soelaas moeten bieden voor een kwijnend ledenbestand. Alsof je maar de juiste snaar hoeft te raken om mensen warm te krijgen voor een abonnement op Arabesk. Maar de vraag is veel fundamenteler. Is er nog iemand die de waarde inziet van het staan op de schouders van reuzen door in nieuwe teksten voort te borduren op oude woorden? Van taal, de schoonheid en de rebellie ervan. Is er nog iemand die nieuwsgierig is naar wat een ander in eerdere tijden te zeggen had? Die wil leren, zich laten verrassen en laten vormen.
Die vraag stelt de kerk zich regelmatig, kan ik mij voorstellen. Het antwoord is in elke gemeenschap weer anders. Zo er al een antwoord gegeven zou moeten worden. Maar ik vind het wel fier. Pierre en zijn vader, volhardende redacties. Al die mensen die de schoonheid en de transformatieve kracht van liturgie en Schriftteksten omarmen. Oude bronnen die steeds weer nieuw water geven.
Zoals Pierre al zijn vrije tijd besteedt aan Arabesk, zal hij dat ook doen aan zijn vader. Uren en uren brengt hij door naast zijn bed. Toegewijd, zonder compromis. In een ontroerend fragment kruipt de zoon bij zijn stervende vader in bed. Hun leven lang zoeken ze contact met elkaar, via teksten, krantenknipsels, gezamenlijke tochtjes door de stad. Maar in de laatste dagen, als er weinig taal meer is, liggen ze samen in bed en koestert de zoon de vader. Zoals hij later op de grond in de studeerkamer zijn handen koesterend door het archief laat gaan. Een erfenis om op voort te borduren. Het is schoon. En broos.
• Hanneke Ouwerkerk is columnist bij het Nederlands Dagblad. Deze column verscheen daar op 15 januari 2025, onder de titel ‘Hoe de oude bronnen van de liturgie en de Schrift steeds weer nieuw water geven’. Meer columns van Hanneke Ouwerkerk lezen? Ga naar ND.nl.