• door Rien Fraanje •
In De canon van Liter wordt een klassieker of een actueel werk uit de literatuur onder de loep genomen. De rubriek omvat een introductie en drie gespreksvragen die geschikt zijn voor gebruik op de leesclub en in het onderwijs.
Seks, jazeker, maar vooral: liefde
In de mooiste boekhandel in de universiteitsstad waar ik in de eerste helft van de jaren negentig mocht studeren en wonen, lag in mijn herinnering (maar ik weet: die kan vertekenen), jarenlang Zout op mijn huid van Benoîte Groult in stapels op afnemers te wachten. Heel onwaarschijnlijk is die herinnering niet, want het boek was een regelrechte literaire sensatie. De boekenbijlagen van kranten en de toen nog veelvuldig gelezen opinietijdschriften stonden vol over dit brutale boek over een intellectuele en maatschappelijk zeer geslaagde Parisienne en haar (seksuele) relatie met een visser. Dat een vrouw met zulk opzichtig plezier over seks schrijft, was al de ultieme uiting van feminisme.
Ik voel altijd wat weerzin tegen literaire hypes, dus ik las het pas enkele jaren na publicatie. Het viel flink tegen. Kort samengevat luidde mijn oordeel: wanneer dit boek zou gaan over een succesvolle man die er een minnares uit een lager sociaaleconomisch milieu op nahoudt, was het boek alleen in de Bouquetreeks uitgegeven.
Ter gelegenheid van de uitgave van Liter 103 met als thema Zout, konden we voor onze Canon toch niet om Zout op mijn huid heen. In de redactievergadering stak ik mijn vinger op: laat mij maar een stukje schrijven over deze klassieker, een goede gelegenheid om te ervaren of met het verstrijken van jaren de kijk op een boek kan veranderen.
Ja dus, enorm.
Na herlezing kan ik niet anders dan concluderen dat Zout op mijn huid indertijd de sensatie waard was. Het boek gaat over zoveel meer dan de seksuele verhouding tussen twee minnaars alleen. Geen misverstand: in het boek staan behoorlijk veel scènes beschreven waarin de twee geliefden hartstochtelijk de liefde bedrijven, overigens zonder dat het schunnig of ongemakkelijk wordt. Maar Zout op mijn huid is toch eerst en vooral een ode aan de liefde. En daarmee gaat deze roman ook over het universele spanningsveld tussen onafhankelijkheid en verbondenheid. En over ouder worden en de vergankelijkheid van het leven.
George groeit op als dochter in een maatschappelijk vooraanstaande Parijse familie in de eerste helft van de twintigste eeuw. Elk jaar brengt zij als kind de zomers door in het vakantiehuis van de familie in een dorp in Bretagne. Daar ontmoet ze Gauvain, de zoon van een van de vele mannen die daar hun brood verdienen met de visserij. Elke zomer spelen ze met elkaar. Als George een jaar of achttien is, wordt ze uitgenodigd voor de bruiloft van zijn zus. Op het feest slaat de vonk definitief over.
Gauvain heeft dan al lang een vriendin met wie hij moet gaan trouwen, maar hij houdt George voor dat hij bereid is alles te doen om zich aan George voor het leven te kunnen binden: een opleiding volgen, netjes praten, zich in politiek verdiepen zodat hij ook met haar vrienden kan omgaan. George is vertederd om dit aanbod, maar wijst het resoluut af. Ze wil het Gauvain niet aandoen. George beseft: de mensen in haar milieu zijn onverbiddelijk en keihard. Ze zullen hem nooit volledig accepteren als een van hen. Cultuur- en standsverschil laten zich niet inhalen met studie. Zo begrijpt Gauvain niet wat er mis is met ‘witjas’ in plaats van dokter. Of ‘leesboek’ in plaats van boek. ‘Dat is het nou net, het drama van de sociale klassen, van de vooroordelen, van de cultuur: het valt niet uit te leggen.’
Er is nog een reden dat George geen brood ziet in een vaste relatie met Gauvain. Ze houdt van zijn passie voor zijn werk, de visserij, en van zijn ongecompliceerdheid. Haar liefde is onvoorwaardelijk: ze wil hem niet veranderen. Juist niet, ze is te bang dat ze haar liefde voor hem verliest als hij verandert.
De rest van het boek gaat over hoe George en Gauvain telkens pogingen doen om hun leven te ontvluchten om elkaar ergens op de wereld te kunnen ontmoeten. Soms vraagt dat jaren geduld, als het meezit kunnen ze elkaar twee keer in een jaar zien. Om dat mogelijk te maken bedenkt George voor de thuisblijvers een wetenschappelijk congres waar zij als hoogleraar naar toe moet. Gauvain is sowieso al maanden van huis omdat hij op zee zit. Als hij ergens aan de andere kant van de wereld aan wal kan, is een afspraak zo gemaakt.
Aan alles is te merken dat dit een feministisch boek is. George maakt autonoom haar keuzes, laat zich niet leiden door de vraag hoe het eigenlijk hoort. Ze is volledig in controle: zij bepaalt onder welke voorwaarden een relatie met Gauvain mogelijk is. Daarbij is ze zich volledig bewust dat haar voorwaarden ook pijn doen: de lange periodes zonder elkaar en telkens weer dat afscheid. Maar binnen die voorwaarden geeft ze zich volledig over aan haar minnaar. Haar liefde voor Gauvain is voor een deel gebaseerd op zijn fysieke verschijning; liefdevol beschrijft Groult hoezeer George geniet van zijn sterke armen, brede schouders en gebruinde huid. Maar er is meer. Ze kunnen niet zonder elkaar, zijn dus op een dieper niveau alsnog afhankelijk van elkaar. Niettemin heeft George nimmer spijt dat ze ooit een huwelijk met Gauvain heeft afgeslagen. ‘Ik heb toen ik jong was lange tijd gedacht dat van elkaar houden betekent in elkaar opgaan. En niet alleen in de kortstondige alledaagse eenwording van lichamen, zelfs niet in een mystiek orgasme. Ik denk dat nu niet meer. Het lijkt me nu dat houden van betekent twee blijven, tot verscheurdheid aan toe.’
Zout op mijn huid is in sterke mate autobiografisch. Groult heeft een groot deel van haar leven een grote liefde gekoesterd voor en een buitenechtelijke relatie onderhouden met haar eigen Gauvain. Haar eveneens uitgegeven Ierse dagboek verhaalt over haar innerlijke strijd die dat tot gevolg had. In Zout op mijn huid laat ze George opmerken: ‘Soms moet je anderen ontrouw kunnen zijn om jezelf niet ontrouw te zijn.’
Halverwege het boek vraagt Gauvain aan George om hun verhaal op te schrijven. ‘Soms begrijp ik niet hoe je van mij kan blijven houden. Je moet uitleggen hoe dat mogelijk is, zo’n verhaal. Jij kan dat wel.’ George antwoordt: ‘Niets is onmogelijker te vertellen dan een liefdesgeschiedenis.’ Met Zout op mijn huid heeft Benoîte Groult het ongelijk van deze stelling bewezen.
In gesprek
Denk
Hoeveel betekenissen kan de titel Zout op mijn huid worden gegeven?
Discussieer
Vind je het overspel dat George en Gauvain plegen afkeurenswaardig of overstijgt de liefde die zij voor elkaar voelen elk moreel oordeel?
Overweeg
In hoeverre staan in Nederland standsverschillen relaties in de weg? Welke andere boeken ken je over andere onmogelijke liefdes?