• door Leendert van der Sluijs •

Over Luister van Sacha Bronwasser  |

(spraakbericht) Ik heb je gehoord. Je vraagt me te luisteren en ik heb je gehoord. Dank je wel voor het complete verhaal, Marie. Maar ik weet niet zeker of ik je heb begrepen. Er zijn nog zoveel vragen. Er is zoveel raadselachtig.
Ik ben in ieder geval blij dat alles nu in een boek staat. Dat ik daar blij mee ben, zal je niet verbazen. De auteur is Sacha Bronwasser, hoorde ik zeggen. Als dat zo is, zijn we haar veel dank verschuldigd. Ons tot personages maken is een geniale zet, en als ze schrijft zoals jij vertelt, ligt nu op de Nederlandse leestafel wellicht de ultieme roman, vele drukken en vertalingen waard.
Ik hoop dat je ook naar mij wilt luisteren. De dingen gaan zoals ze gaan. Om jouw woorden te herhalen. Of woorden van gelijke strekking. Ik had nooit kunnen vermoeden dat die zo’n grote lading kunnen hebben. Beter gezegd: zo’n explosieve lading.

Volgens jou rust elk verhaal op drie punten. ‘Voor ons verhaal heb ik een derde nodig (..).’ Je herhaalt dat. Ik ben het met je eens. Ik wil nu met jouw ogen naar ons verhaal kijken. Mijn drie punten zijn jij, ik en Vivian Maier. Om bij de laatste persoon te beginnen: wist je dat niet alleen Sacha nu over haar schrijft, in ons boek, maar Nicole Montagne dat tegelijkertijd in haar nieuwe roman Het Keizerpanorama ook doet? Stom toevallig natuurlijk. Hoewel, heb je eenmaal over de straatfotografe gehoord of gelezen, of werk van deze voorloper om ‘het afwezige vast te leggen’ gezien, ligt het voor de hand dat je over haar wilt schrijven of vertellen, zo je al niet over haar gaat dromen. In Sacha’s woorden: ‘De tijd is er rijp voor en we kunnen laten zien hoe jij hier in Europa een voorloper bent (..).’ Die woorden zijn tegen mij gezegd, door mijn uitgever. En het is daarom dat het hele verhaal van ons op gang kwam, maar opmerkelijk toch, hè? Vivian Maier, tegelijkertijd in een andere roman opgemerkt, en niet alleen opgemerkt, Montagne besteedt een heel hoofdstuk aan haar. Zoals je weet wordt zoiets sinds Carl Jung synchroniciteit genoemd, een opmerkelijke gelijktijdigheid.

Wat heeft dit ons te zeggen? Niets natuurlijk. Hoewel, in ons boek, in het boek van Sacha speelt nog een gelijktijdigheid. En die is er een die over jou gaat. Het gaat erover dat je als au pair nogal tijd nodig had om de Franse taal machtig te worden. Dat was een tour de force. Maar dan staan er de opmerkelijke zinnen: ‘En nu, ineens, onaangekondigd op een koude ochtend, was dat voorbij. (..) Eindelijk zwaaide de deur in de muur van taal open. (..) Ik verstond alles, ik las alles, begreep alles. (..) Het verlichte gevoel hield dagen, weken aan.’ Tja, dit is mooi. Vooral dat ‘onaangekondigd’, want in de roman gaat het er juist over dat dingen onontwijkbaar wél aangekondigd worden… En het gaat hier dus over ‘de muur van taal’. Slechts twee alinea’s verder staat er dit: ‘Het was net op tijd. Net op tijd om te begrijpen wat er in de wereld gebeurde. (..) [Burgers] konden vanaf nu (..) heen en weer reizen tussen Oost en West. De Muur ging open.’ – Dit heeft dus met toevalligheid niets meer te maken; er is een taalmuur en er is, was, de Muur, en beide gingen open, tegelijkertijd, op hetzelfde tijdstip, voor jou. Gek genoeg, maar waar. En om het nog gekker te maken: Je zult wel weten dat er ook een nieuwe roman van Ian McEwan is verschenen, Lessen is de titel – en ja, hij schrijft over de val van de Muur. Dus weer twee boeken, tegelijkertijd, over hetzelfde.

Ik vertel je dit omdat Sacha over ons schrijft dat onze levens niet door het noodlot werden verbonden, hoe noodlottig de dingen ook verliepen, maar dat er toch wel sprake was van een zekere noodzaak, dat er verband is tussen het een en het ander, en dat daarom de dingen niet maakbaar zijn, hoe graag we dat ook willen. Als het vooral een geval is van synchroniciteit tussen ons, tussen jou en mij, met Vivian Maier erbij, dan is het zo waar (voor het verhaal!) wat ze schrijft: ‘Vreemd toch, hoe informatie waar je niet op zit te wachten altijd een weg naar binnen weet te vinden. Terwijl signalen die ertoe doen zo vaak hun doel missen.’

Nou ja, kort en goed, met mijn ogen gelezen gaat ons boek helemaal hierover. Wat zich toont valt nooit helemaal samen met het getoonde, zoals een beeld niet met het afgebeelde, zoals een foto altijd een fractie te laat genomen wordt – maar daardoor ontstaan wel alle misverstanden, en lang niet altijd onschuldig.
Dat Sacha Bronwasser aan dit thema van ons een hele roman wijdt, is zeer prijzenswaardig. Het is een afgrondelijk thema en of de schrijver op het randje ervan overleeft (of zweven moet) is tot op de laatste bladzijde de klemmende vraag. En ook of ik wel luister. En of jij nog wel samenvalt met jezelf…

Ik heb begrepen dat de mensen van literair tijdschrift Liter dit spraakbericht als recensie zullen plaatsen. Als jij niet naar mij wilt luisteren, wat ik me kan voorstellen, ben ik dan toch gehoord. Tekstbezorger tot op de spatie (bijvoorbeeld bij ‘ten slotte’), zal een van hun redacteuren zijn.
Ten slotte geef ik je gelijk. Mijn project was ons project, maar niet jouw project.
Lieve groet, Flo.

• N.a.v. Sacha Bronwasser, Luister, Ambo|Anthos Amsterdam 2023, 256 blz., € 22,99
Deze recensie is enigszins bewerkt. De vorige versie werd gepubliceerd op 5 juni 2023.